Całkiem niedawno poświęciłam wpis na wskazanie, co zrobić, kiedy trafi do nas korespondencja z Sądu. Jednak tym, co bardzo często budzi obawy jest właśnie wezwanie świadka do stawienia się w sądzie celem przesłuchania (wezwanie do obowiązkowego stawiennictwa w charakterze świadka). Warto dlatego pochylić się nad tym tematem, żeby w razie ewentualnego obowiązku stawiennictwa w, móc się odpowiednio przygotować, a także zmniejszyć (a najlepiej całkowicie wyeliminować) uczucie niepewności związane z przesłuchaniem.

Kto to jest świadek?

Z mniej formalnego punktu widzenia, znaczenie słowa „świadek” nie budzi większych wątpliwości. Jest to po prostu osoba „obecna” przy jakimś zdarzeniu, co sprawia, że może później o tym zdarzeniu opowiedzieć. W postępowaniu sądowym zeznania świadka stanowią jeden ze środków dowodowych – innymi słowy sąd postanawia dopuścić dowód z zeznań świadka, żeby móc ustalić fakty mające znaczenie w konkretnej sprawie.

Jak wygląda wezwanie?

Wezwanie w charakterze świadka trudno jest pomylić z innym pismem – korespondencja z Sądu jest charakterystyczna, w samym piśmie zostanie też bezpośrednio wskazane kto, gdzie, kiedy, w jakim charakterze i w jakiej sprawie jest wezwany. Do wezwania dołączone są również pouczenia, z którymi naprawdę warto się zapoznać.

Przykładowa treść wezwania:

Sąd Okręgowy w Koszalinie I Wydział Cywilny wzywa Pana aby w dniu 20 maja 2025 r. o godz. 09:00 stawił się w tym Sądzie w sali nr 1, gdzie będzie przesłuchany w charakterze świadka w sprawie z powództwa Anity Kowalskiej przeciwko Spółka S.A. o zapłatę.

Czy jak dostałem wezwanie, to muszę się stawić?

Tak! Stawiennictwo na wezwanie sądu jest obowiązkowe, dlatego nawet jeśli nie chcesz wypowiedzieć się w sprawie czy przysługuje ci prawo do odmowy składania zeznań, musisz pojawić się na wyznaczonym terminie rozprawy. Pamiętaj, że nieusprawiedliwione niestawiennictwo może się wiązać z negatywnymi dla ciebie konsekwencjami – finansowymi, a także ostatecznie przymusowym doprowadzeniem do sądu.

Jeśli z ważnych przyczyn nie możesz pojawić się w sądzie w wyznaczonym dniu – możliwie najszybciej poinformuj o tym Sąd. Wprawdzie masz możliwość usprawiedliwienia swojego niestawiennictwa w terminie tygodniowym od dnia rozprawy, jednak warto mieć na uwadze, że wcześniejsze zawiadomienie Sądu może być dla Ciebie po prostu bezpieczniejsze.

Ale ja nic nie wiem o sprawie!

Zdarzają się sytuacje, w których świadkowie wzywani są pomimo że nie mają zbyt wiele do powiedzenia o sprawie. W żadnym zakresie nie oznacza to, że mogą zrezygnować ze stawiennictwa.

Co zatem należy zrobić? Po prostu przyjść do sądu i zeznawać zgodnie z posiadaną wiedzą. Jeśli nie wiesz, nie pamiętasz, nie jesteś pewien – po prostu o tym powiedz. Przesłuchanie w charakterze świadka nie jest egzaminem ani testem dobrej pamięci.

Najważniejsze jest jedynie to, by zawsze mówić prawdę i nie zatajać prawdy. Pamiętaj, że za składanie fałszywych zeznań grozi odpowiedzialność karna!

… a mogę odmówić składania zeznań?

Obowiązek stawiennictwa w związku z wezwaniem nie oznacza, że zawsze masz obowiązek składania zeznań. Przepisy prawa przewidują w tym wypadku pewne „wyjątki”.

Postępowanie cywilne

W sprawie cywilnej nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.

Szczególnie istotne jest natomiast prawo do domowy udzielenia odpowiedzi na konkretne pytanie, które przysługuje, jeśli takie pytanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich (małżonek, wstępni zstępni, rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia) na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.

Postępowanie karne

„Ograniczenia” co do przesłuchania świadków w postępowaniu karnym zostały dokładniej opisane niż w procedurze cywilnej. Jedynie w ogólności warto zatem wskazać, że:

• W postępowaniu karnym nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego udzielającemu pomocy zatrzymanemu, duchownego czy mediatora (w opisanych w przepisach okolicznościach związanych z oskarżonym).
• Ograniczenia przewidziane są również w zakresie przesłuchania osób, które są zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, zawodowej czy służbowej, gdzie niezbędne jest odpowiednie zwolnienie.
• Prawo do domowy złożenia zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu ), a także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.
• Wnioskować o zwolnienie z odpowiedzi na zadane pytanie może osoba, która pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym.

Również w postępowaniu karnym przewidziano prawo do uchylenia się od odpowiedzi na zadane pytanie – jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Dodatkowo w postępowaniu karnym przewidziano dodatkowe wymogi/warunki związane z przesłuchaniem, które naraziłoby świadka albo najbliższą mu osobę na hańbę, a także dla świadka małoletniego, „anonimowego”, z zaburzeniami czy pokrzywdzonego w określonych kategoriach przestępstw.

O czym należy pamiętać?

• zakaz przesłuchania (np. obrońcy) oznacza, że można w ogóle skorzystać z danego źródła dowodowego. Zgody wyrazić nie mogą ani świadek ani nawet sam podejrzany czy oskarżony,
• prawo do domowy złożenia zeznań – jest to uprawnienie, a nie obowiązek. W przypadku zgodnego z przepisami skorzystania z tego prawa, uprawniony w ogóle nie jest przesłuchiwany,
• prawo do uchylenia się od odpowiedzi na zadane pytania – nie można odmówić złożenia zeznań co do zasady, a jedynie odmówić odpowiedzi na zadane pytanie.

Jak się wcześniej przygotować?

1. Przed rozprawą warto poświęcić chociaż chwilę na uporządkowanie informacji, które posiadasz w sprawie. Możesz przejrzeć posiadaną dokumentację, wiadomości, zdjęcia, plany itd. Nie chodzi o to, żeby swoją wiedzę uzupełniać, ale żeby odświeżyć sobie informacje, które po nierzadko długim czasie nie przychodzą ci od razu do głowy.
2. Jeśli Ci to pomoże – możesz przygotować sobie „schemat” wypowiedzi o sprawie. Nie będziesz mógł z niego skorzystać w czasie rozprawy, ale pozwoli ci na określenie tego, co właściwie w tej sprawie chciałbyś przekazać. Pamiętaj jednak, że zadane na rozprawie pytania mogą całkowicie minąć się z taką „przygotowaną odpowiedzią”. Traktuj ją jako jedno z narzędzi do wspomnianego już uporządkowania informacji.
3. Przygotuj swoje dokumenty – koniecznie dowód tożsamości, pomocne może się też okazać samo wezwanie z Sądu oraz ewentualnie notatki (o których kilka słów niżej).
4. Pamiętaj, że do sądu nie ma wymogu określonego ubioru z tym, że nie może on godzić w „powagę sądu”. Najlepiej więc postawić na strój schludny, formalny.
5. Nie zabieraj do sądu żadnych niebezpiecznych narzędzi!

Jak się w tym odnaleźć?

Przede wszystkim daj sobie odpowiedni „zapas” czasu na dotarcie do budynku Sądu – spóźnienia nie są mile widziane. Jeśli wystąpiła nagła, nieprzewidziana przez ciebie sytuacja, postaraj się zadzwonić do wydziału Sądu i o tym fakcie poinformować.

→ Na wezwaniu Sądu powinny znajdować się odpowiednie numery telefonów – bezpośrednio do wydziału lub Biura Obsługi Interesanta.

Sprawdź też dokładnie adres – powinien on znajdować się na wezwaniu. Nie kieruj się wyłącznie ogólnymi wskazaniami z internetowych map – niektóre wydziały sądu mogą znajdować się pod różnymi adresami (np. wydział gospodarczy sądu nierzadko mieści się w innej części miasta niż wydział karny).
Poza adresem na wezwaniu powinieneś znaleźć oznaczenie sprawy (sygnatura) i numer sali rozpraw.

Budynek Sądu zawsze powinien być odpowiednio oznaczony – zgodnie z Regulaminem urzędowania sądów powszechnych/

Na zewnątrz budynku, w którym mieści się sąd, w widocznym miejscu umieszcza się tablicę z nazwą sądu oraz godłem państwowym. Jeżeli nazwa sądu jest określona zgodnie z § 3 ust. 2, na tablicy można pominąć stanowiące część nazwy osobne wskazanie miejscowości będącej siedzibą sądu.

Poniżej zdjęcie budynku Sądu Okręgowego w Koszalinie – jako przykład.

Przy oznaczeniach warto zwracać uwagę nie tylko na samą nazwę sądu, ale też wydziału – nierzadko poszczególne wydziały znajdują się w innych budynkach, mają osobne wejścia itp. (dotyczy to głównie sądów w większych ośrodkach). Jeśli wskazówek co do wydziału nie znajdziesz, nie przejmuj się – bez problemu ustalisz to już w budynku głównym sądu.
Salę rozpraw powinieneś odnaleźć bez większego problemu, pamiętaj jednak, że zawsze możesz zasięgnąć informacji u pracownika ochrony. Osoby te pokierują cię w odpowiednie miejsce.

→ W większości sądów przy wejściu znajduje się szatnia – może mieć tradycyjną formę albo działać w formie szafek otwieranych elektronicznie. Szatnia przeznaczona jest dla „odwiedzających” w sądzie, więc na spokojnie można z niej skorzystać, co naprawdę polecam.

Pod drzwiami sali rozpraw powinna znajdować się „wokanda” – lista z przewidzianymi w danym dniu rozprawami. „Swoją” najłatwiej odnajdziesz po „sygnaturze sprawy” (np. I C 134/25).
→ czasami na drzwiach sali rozpraw lub bok pojawiają się ogłoszenia o przeniesieniu rozprawy do innej sali – nie występuje to bardzo często, ale warto wiedzieć, że jest to normalna sytuacja i wtedy należy po prostu udać się pod „nową” salę rozpraw.

Poczekaj na wywołanie sprawy. Weź też pod uwagę, że rozprawy mogą się nieco opóźnić.
→ jest spore prawdopodobieństwo, że pod salą rozpraw spotkasz znane ci osoby. Warto zachować rozwagę, jeśli chodzi o przeprowadzane rozmowy – zwłaszcza w zakresie planowanej rozprawy. Dyskutowanie o stanie faktycznym może wpłynąć na ocenę wiarygodności zeznań świadka.

Wywołanie sprawy wygląda zwykle tak, że z sali rozpraw wychodzi protokolant, przedstawia podstawowe dane sprawy (np. nazwy stron) i tym samym zaprasza zainteresowane osoby do środka. Zwykle świadkowie wchodzą na salę od razu, jednak pamiętaj, że jeśli nie masz pewności, co zrobić, zawsze możesz zapytać protokolanta.

Po wejściu na salę rozpraw zajmij miejsce w ławce na końcu dali, naprzeciw stołu sędziowskiego.

W pierwszej kolejności Sąd sprawdza obecność – kto stawił się za strony a także czy stawili się świadkowie. Następnie Sąd instruuje osoby obecne – np. poprosi świadków o poczekanie na korytarzu. Warto wiedzieć, że świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni podczas składania zeznań przez inne osoby.

Pamiętaj, że tak określony „schemat” może się nieco różnić w zależności od konkretnego sądu, natomiast nie powinno to sprawić większych problemów – zawsze powinieneś otrzymać jasne instrukcje co do oczekiwanego od ciebie zachowania.

Kilka słów o „etykiecie”

Twoje zachowanie na rozprawie zawsze powinno licować z powagą Sądu. Miej zatem na uwadze, że jeśli zwracasz się do Sądu, powinieneś wstać, a nadto zwracać się „Wysoki Sądzie” (zamiast „proszę pani” albo tym bardziej „ty”). Staraj się też nie zaburzać porządku czynności podczas rozprawy, zwłaszcza jeśli jesteś świadkiem (np. nie przysługują ci uprawnienia do zadawania pytań innym świadkom, ani zajmowania stanowiska w sprawie poza przesłuchaniem).

Jak wygląda samo przesłuchanie?

Pomijając kwestie proceduralne (jak dopuszczenie przez Sąd dowodu) – najpewniej zostaniesz poproszony o podejście do „barierki”, „pulpitu”. Sąd zapyta o twoje podstawowe dane (wiek, zawód, karalność za składanie fałszywych zeznań, stosunek do stron – np. córka powoda, obcy).

Sąd pouczy cię o odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań, a następnie (choć nie zawsze to występuje) może nastąpić odebranie od ciebie przyrzeczenia – będziesz musiał powtórzyć treść przyrzeczenia za Sądem.

„Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”.

Następnie dochodzi już do „właściwej” części przesłuchania. W pierwszej kolejności będziesz musiał odpowiedzieć na pytania zadane przez Sąd – na początku możesz spodziewać się bardzo ogólnego pytania „co jest ci wiadome w sprawie”. Pamiętaj jednak, że nie musisz wiedzieć, czego dotyczy sprawa ani w jakim zakresie masz się wypowiedzieć – może być przecież tak, że znane ci są strony, ale nie wiesz, czego dotyczy ich „spór”. Zwłaszcza jeśli nikt cię wcześniej nie poinformował, że ma zamiar powołać cię jako świadka. Postaraj się w prosty sposób przekazać informację w tym zakresie np.:

• znam powoda, ale nie wiem, czego dotyczy to postępowanie,
• znam strony postępowania, wiem, że pozostają w licznych sporach, ale nie wiem, którego z nich dotyczy to postępowanie,

Dalej powinny pojawić się już bardziej szczegółowe pytania – w pierwszej kolejności zdawać je będzie Sąd, później strony. Ważne jest to, żeby odpowiedzi kierować „do Sądu”.

Jak mówić?

Przede wszystkim Twoje zeznania powinny być zgodne z prawdą i za to jako świadek odpowiadasz – nie wolno ci świadomie zeznawać niezgodnie z prawdą ani zatajać prawdy. Natomiast, co zostało już wspomniane, ale warto to powtórzyć – możesz nie wiedzieć, nie pamiętać i nie być pewnym odpowiedzi. Zawsze zaznacz to w swojej odpowiedzi, to bardzo ważne zarówno dla Sądu jak i dla stron. Pamiętaj też, że skorzystania z przysługujących ci praw do odmowy złożenia zeznań czy odmowy odpowiedzi na zadane pytanie nie mieści się w pojęciu „zatajania prawdy”.

Przesłuchanie to nie egzamin, ale tak samo również nie wyścig. Odpowiedź powinna być spontaniczna, co jednak nie oznacza, że trzeba odpowiedzieć natychmiast, bez zastanowienia. Pamiętaj, że jeśli nie usłyszałeś albo nie zrozumiałeś pytania – poproś o jego powtórzenie lub doprecyzowanie. Nie musisz „zgadywać” co autor pytania miał na myśli.

Przesłuchania nie wyglądają jak w „amerykańskim filmie” – nikt nie powinien cię atakować ani ci przerywać w połowie zdania, chociaż pytania nie zawsze będą łatwe i wygodne.

Spodziewaj się „protokołowania” twojej wypowiedzi. Obecnie coraz częściej rozprawy są nagrywane, jednak bardzo często protokół pisemny i tak sporządzany jest dosyć szczegółowo. Staraj się wtedy na miarę swoich możliwości dostosować do tempa sporządzania protokołu, zwracaj uwagę, jeśli dostrzegasz, że coś zostaje zaprotokołowane niewłaściwie.

Czy mogę korzystać z notatek?

Pamiętaj, że co do zasady dowód z przesłuchania świadka polega na ustalenia faktów na podstawie tego, co znajduje się „w pamięci” świadka, a nie w posiadanych przez niego materiałach. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy dla celów przesłuchania pomocne będzie częściowe oparcie się właśnie na własnych notatkach, wyliczeniach, schematach itp.. Jeśli uważasz, że tak jest w Twojej sprawie, zabierz ze sobą posiadane materiały i zapytaj Sądu przed przesłuchaniem (np. po podejściu do barierki), czy możesz z tych materiałów skorzystać. Zapewne Sąd poprosi cię o wyjaśnienie, czego materiały dotyczą, co się w nich znajduje i dlaczego będą ci potrzebne. Wtedy spokojnie przedstaw, dlaczego uważasz te materiały za pomocne. Jeśli Sąd nie wyrazi zgody na to, byś w czasie przesłuchania skorzystał z notatek – nie przejmuj się. Po prostu polegaj na swojej pamięci.

Co jednak ważne – notatki nie mogą w żadnym stopniu zastępować tego, co chcesz powiedzieć tj. skorzystanie z notatek nie może polegać na „odczytaniu” wcześniej przygotowanej wypowiedzi co do sprawy.

No i koniec

Kiedy wszystkie pytania zostaną zadane i przesłuchanie zostanie zakończone Sąd prawdopodobnie zezwoli ci na oddalenie się z budynku sądu.

Pamiętaj też, że na zasadach określonych w przepisach świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży, noclegu oraz utraconego zarobku. Wniosek w tym zakresie możesz złożyć ustnie do protokołu albo na piśmie – w terminie 3 dni od zakończenia czynności.

Wezwanie do złożenia zeznań w charakterze świadka może wywołać nieco stresu. Najważniejsze to jednak dokładnie zapoznać się z treścią wezwania i pouczeniem.

Pamiętaj też, że twoja rola jako świadka może się różnić w zależności od konkretnej sprawy. Niniejszy wpis zawiera informacje ogólne, ale nie może on być traktowany jako porada prawna w Twojej sprawie. Dlatego jeśli masz w tym zakresie wątpliwości – skonsultuj się z uprawnionym radcą prawnym lub adwokatem.

Jeśli potrzebujesz porady prawnej już teraz, serdecznie zapraszam do kontaktu.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego