Zapewne większość z was miała styczność, osobiście albo nawet ze słyszenia, z licznymi sporami prawno-rodzinnymi – alimenty, władza rodzicielska, rozwód, kontakty, opieka i wiele innych. Jednak co jakiś czas pojawiają się sytuacje, w których jeden z rodziców „zabiera” dziecko na stałe i skutecznie blokuje dostęp do niego drugiemu rodzicowi, jak choćby w takim przypadku jak porwanie rodzicielskie.

Motywy działania rodziców są bardzo różne: czasami są oni przekonani o „wyższości” swoich praw do dziecka, innym razem ich działanie jest formą zemsty albo szantażu. Nierzadko spotykamy się z niewłaściwym pojmowaniem dobra dziecka, brakiem wiedzy odnośnie praw dziecka i rodziców. Niekiedy konkretne działania podejmowane są pod wpływem silnych emocji, niekoniecznie uzasadnionych.

Przy wykonywaniu zawodu radcy prawnego spotykamy się z różnymi formami utrudniania czy nawet uniemożliwienia kontaktu dziecka z rodzicem – wiele mówi się o alienacji rodzicielskiej, skrajnie mamy do czynienia z uprowadzeniem rodzicielskim. Również porwanie rodzicielskie wiąże się z krzywdą nie tylko rodzica, ale tak samo dziecka czy innych bliskich mu osób.

Niestety tego rodzaju sprawy nie należą do rzadkości. Zwłaszcza obecnie, gdzie mamy do czynienia z:

• łatwością z przemieszczaniem się po kraju jak i zagranicą,
• dużym poziomem skonfliktowania rodziców po rozstaniu,
• większym dostępem do informacji i narzędzi, które „pomagają” w realizacji porwania dziecka,
• wciąż za słabo działającymi instytucjami państwowymi (działać można i trzeba, ale wciąż nie jest to łatwe i szybkie),
• nieefektywną edukację prawną w zakresie prawa rodzinnego.

Żeby zrozumieć naturę problemu związanego z porwaniem rodzicielskim (ale także uprowadzeniem, czy alienacją itp.), należy pochylić się nad tematem władzy rodzicielskiej i kontaktów, które, można rzec, stanowią podstawę „bycia rodzicem” w Polsce.

Generalnie każde dziecko aż do pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską, która zwykle przysługuje każdemu z rodziców.

Mówiąc najprościej, władza rodzicielska dotyczy decyzji podejmowanych odnośnie dziecka, z kolei kontakty dotyczą bezpośredniej relacji z dzieckiem. Zdarzają się sytuacje, w których rodzice utrzymują kontakty, a nie posiadają władzy rodzicielskiej (np. ze względu na stan zdrowia), można też wskazać na sytuacje, gdzie władza rodzicielska przysługuje, ale żaden kontakt realizowany nie jest. Najczęściej jednak jedno wiąże się z drugim, bo chęć sprawowania pieczy nad dzieckiem, udziału w jego wychowaniu wynika m. in właśnie z bliskiej relacji z dzieckiem.

Problemy pojawiają się m. in. wtedy, kiedy rodzice w sprawach dziecka porozumieć się nie mogą, a żadnej decyzji Sądu jeszcze nie ma albo nawet i orzeczenie jest, ale rodzic go nie respektuje. Te problemy mogą oczywiście przyjąć postać porwania rodzicielskiego, ale tak samo uprowadzenia, alienacji i wielu innych nienazwanych trudności, które ostatecznie uderzają w dziecko i jego prawidłowy rozwój.

Kontakty		Władza rodzicielska
porozumiewanie się – bezpośrednio i korespondencyjnie	Co obejmuje?	wychowanie dziecka
przebywanie z dzieckiem		wykonywanie pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem
sposób wykonywania kontaktów, gdy dziecko przebywa na stałe u jednego z rodziców	Wymaga porozumienia	decyzje w istotnych sprawach dziecka
	Gdy brak porozumienia – rozstrzyga Sąd Opiekuńczy
brak regulacji w ustawie	Zawieszenie	gdy występuje przemijająca przeszkoda
np. zakaz spotkań, porozumiewania się na odległość, zabierania poza miejsce pobyt, zezwolenie na kontakt tylko w obecności rodzica lub osoby trzeciej	Ograniczenie	zwykle ograniczenie do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka jak np. w sprawach leczenia, edukacji, miejsca zamieszkania, wyjazdu zagranicę itd.
	orzeka Sąd, gdy wymaga tego dobro dziecka
Zakaz kontaktów	Najdalej idące: (orzeka Sąd)	Pozbawienie władzy rodzicielskiej
gdy kontakty poważnie zagrażają dobru dziecka je je naruszają		gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka

W przepisach prawa karnego czy prawa rodzinnego nie znajdziecie definicji porwania rodzicielskiego – pojęcie to nierzadko używane jest zamiennie właśnie z uprowadzeniem rodzicielskim, ale mylone może być również z alienacją rodzicielską.

W zarządzeniu Komendanta Głównego Policji możecie przeczytać, że porwanie rodzicielskie to:

zdarzenie, w wyniku którego jedno z rodziców lub opiekunów prawnych posiadających władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi lub zatrzymuje osobę małoletnią na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica lub opiekuna prawnego posiadającego władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z małoletnim w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie

W aspekcie porwania rodzicielskiego najistotniejsza jest to, że takie porwanie rodzicielskie zostaje dokonane przez rodzica posiadającego władzę rodzicielską, co właśnie stanowi podstawowy element odróżnienia go od uprowadzenia. Pomimo pewnego zamieszania pojęciowego, należy uznać, że z uprowadzeniem rodzicielskim mamy do czynienia, jeśli rodzic jest władzy rodzicielskiej pozbawiony, którego władza jest ograniczona lub zawieszona.

Dopóki rodzicowi małoletniego przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, nie może być on podmiotem przestępstwa z art. 211 k.k.* Może się nim stać dopiero wtedy, gdy został on pozbawiony władzy rodzicielskiej, została mu ona ograniczona albo zawieszona.
Postanowienie SN z 28.06.2021 r., IV KK 260/21,

*tj. przestępstwa uprowadzenia rodzicielskiego

Jakie to w ogóle ma znaczenie? Uprowadzenie dziecka to inne kroki prawne, które jednak dla porwania rodzicielskiego mogą się okazać nieskuteczne. Warto jednak w tym wszystkim mieć świadomość, że wskazane pojęcia nie zostały konsekwentnie i spójnie rozdzielone – będzie to widoczne zwłaszcza w sprawach z akcentem międzynarodowym.

UPROWADZENIE RODZICIELSKIE

Co zatem robić, gdy dotknie Cię porwanie rodzicielskie?

Na pewno nie jest łatwo odnaleźć się w sytuacji, w której doszło do porwania rodzicielskiego. Instynktowne działanie może być mylące, każda sprawa wymaga też indywidualnego podejścia. Jednak w tym wszystkim warto wziąć pod uwagę kroki, które polecamy Ci w tym wpisie:

Twoim pierwszym krokiem zawsze powinno być ustalenie, z czym właściwie masz do czynienia – czy jest to właśnie porwanie rodzicielskie, czy inna forma ograniczania (lub całkowitego wyeliminowania) kontaktu z dzieckiem. Odpowiednie „skategoryzowanie” Twojej sytuacji pozwoli Ci na wybranie najskuteczniejszej i najszybszej drogi do odzyskania dziecka.

Polecamy Ci odpowiedzenie sobie na poniższe, podstawowe pytania:

1. Jak wygląda sytuacja prawna dziecka w związku z władzą rodzicielską, miejscem zamieszkania oraz kontaktami?
2. Czy wiem, gdzie dziecko obecnie się znajduje?
3. Czy dziecko aktualnie przebywa w kraju czy zagranicą? W jakim kraju dziecko przebywa?

Sytuacja prawna dziecka

W pierwszej kolejności powinieneś przypomnieć sobie, czy w sprawie Twojego dziecka zostały wydane orzeczenia sądowe odnośnie jego miejsca zamieszkania, ale także władzy rodzicielskiej czy kontaktów. Do orzeczeń sądowych musi stosować się każdy z rodziców, nawet jeśli ostatecznie się z nim „nie zgadza”.

! Pamiętaj, że jeśli nie toczyły się w sprawach dziecka żadne postępowania sądowe, domyślnie władza rodzicielska przysługuje każdemu z rodziców „po równo”.

Wiedza o miejscu pobytu dziecka

Bardzo istotne jest zawsze to, czy w ogóle wiemy, gdzie i z kim dziecko przebywa.

Jeśli jesteś w stanie dokładnie ustalić adres pobytu dziecka to już krok w dobrą stronę.

Jeśli jednak jedynie domyślasz się, gdzie dziecko jest albo w ogóle nie potrafisz miejsca jego pobytu ustalić – niezbędne jest zaangażowanie odpowiednich służb. Nie wahaj się od razu zgłosić sprawy do sądu rodzinnego, czy na Policję. Jest to ważne, zwłaszcza jeśli nie masz pewności, kto ostatecznie dopuścił się wywiezienia dziecka i czy nie miało to miejsca pod przymusem. W polskim porządku prawnym nie istnieje taki wymóg, by od porwania upłynęła doba. Im szybciej odpowiednie służby zostaną zaangażowane w sprawę, tym wyższe prawdopodobieństwo, że dziecko uda się odnaleźć.

Sprawy z akcentem międzynarodowym

Należy zawsze odróżnić te sprawy, które toczą się z elementem zagranicznym od spraw typowo krajowych. W przypadku uprowadzenia dziecka, sprowadzenie małoletniego z zagranicy odbywa się na szczególnych zasadach.

Sprowadzenie dziecka z zagranicy to obszerny temat, który zostanie omówiony w osobnym wpisie.

Mając do czynienia z porwaniem rodzicielskim, powinieneś wiedzieć, że z punktu widzenia przepisów, nie przysługuje Ci „większe” prawo do dziecka niż drugiemu rodzicowi. Nawet jeśli dotychczas dziecko mieszkało z Tobą.

Czy kierować sprawę na drogę postępowania karnego? Jeśli działanie rodzina spełnia przesłanki do przyjęcia „uprowadzenia rodzicielskiego” – jak najbardziej. Warto tutaj zauważyć, że interpretacja przepisów karnych w tym zakresie może ulec zmianie, dlatego skorzystanie z pomocy organów ścigania powinno zostać co najmniej przemyślane.

Co jednak szczególnie istotne, powinieneś zadbać o właściwe uregulowanie sytuacji prawnej dziecka, a działania należy podjąć szybko, zanim obecna (niechciana przez Ciebie) sytuacja „zapuści korzenie”. Skieruj dlatego do Sądu odpowiedni wniosek w przedmiocie władzy rodzicielskiej, miejsca zamieszkania dziecka, kontaktów, a także odebrania dziecka. Postaraj się o zabezpieczenie. Jeśli decyzje w tych sprawach były już przez Sąd wydawane i nie są one „dobre” w obecnej sytuacji, postaraj się o ich zmianę – w tych sprawach sąd nie wydaje orzeczeń „raz na zawsze”. Zmiana okoliczności może skutkować zmianą postanowienia.

Pamiętaj, że wyrwanie dziecka z bezpiecznego, stabilnego środowiska rodzinnego przez drugiego rodzica powinno wiązać się z odpowiednią reakcją Sądu. Jednak również wywiezienia dziecka przez rodzica „wiodącego” powinno zostać negatywnie ocenione, chociaż Sąd zawsze ostatecznie będzie kierował się dobrem dziecka.

W sprawach związanych z porwaniem dziecka (podobnie jak przy uprowadzeniu, nierealizowaniu kontaktów itp.) istotne znaczenie ma czas. Działanie szybkie to oczywiście nie działanie gorączkowe, nieprzemyślane. Sprawy związane z prawem rodzinnym koncentrują się na dobru dziecka – sąd w mniejszym stopniu będzie rozważał potrzeby czy nawet krzywdy rodziców, a w większym, co ostatecznie jest lepsze dla dziecka.

Dlatego warto też spróbować ocenić sytuację w aspekcie tego, czy dziecko znajduje się w realnym, bezpośrednim zagrożeniu (np. gdy drugi rodzic stosuje przemoc), co wymaga reakcji natychmiastowej, czy też obecna sytuacja (choć oczywiście niewłaściwa) daje przestrzeń na przemyślenie właściwego postępowania. Być może pozostaje jeszcze pole na porozumienie. Jednak nawet w warunkach możliwości ugodzenia się z drugim rodzicem, należy działać szybko i konsekwentnie. Dyskusji, negocjacji, rozważań, poszukiwań, planowania nie należy przeciągać.

Pamiętaj, że specjalista z zakresu prawa rodzinnego może pomóc odzyskać porwane dziecko. W tego rodzaju sprawach ważne jest, by skierować sprawę do odpowiedniej instytucji prawnej, a także odpowiednio reagować w razie braków, przeszkód czy innych istotnych w postępowaniu problemów. Radca prawny zna specyfikę prawa rodzinnego, w szczególności w powiązaniu z porwaniem dziecka, uprowadzeniem dziecka, alienacją rodzicielską, dlatego pomoże ci zrozumieć Twoją sytuację prawną, zaproponuje odpowiednie działania, wystąpi do odpowiednich organów, a także będzie dla Ciebie wsparciem w czasie postępowania.

Niestety, ale nie jest możliwe zabezpieczenie się w 100% przed nieuprawnionym działaniem drugiego rodzica. Natomiast z pewnością można podjąć odpowiednie kroki, by zmniejszyć ryzyko związane z porwaniem dziecka:

1. Zadbaj o uregulowanie sytuacji prawnej dziecka w zakresie miejsca jego zamieszkania i władzy rodzicielskiej

Rozstanie z drugim rodzicem nie musi wiązać się z istotnym konfliktem. Jednak nawet w warunkach porozumienia, o ile współpraca nie przebiega wzorowo, warto jest postarać się o orzeczenie sądu. Zainicjowanie postępowania nie musi wiązać się generowaniem dodatkowego sporu, natomiast zabezpieczy zarówno dziecko jak i rodziców w sytuacjach nieprzewidzianych. Problemy mogą bowiem powstać nie tylko na tle możliwego porwania dziecka, chociaż mając na względzie temat tego wpisu – uregulowanie sytuacji jest nieocenione.

2. Jeśli to możliwe – postaraj się porozumieć z drugim rodzicem

Zdajemy sobie sprawę, że w niektórych sytuacjach uniknąć konfliktów po prostu się nie da – zwłaszcza jeśli drugi rodzic stosuje przemoc, szantaż czy różne formy manipulacji. Może być tak, że w obecnych warunkach nie ma szans na porozumienie, bo były partner po prostu narusza Twoje prawa, poczucie bezpieczeństwa i prawo do współdecydowania o wychowaniu dziecka. Czasami niezbędne jest zmaksymalizowanie dystansu, zwłaszcza jeśli obecność byłego partnera w Twoim życiu zagraża Twojemu albo dziecka życiu czy zdrowiu.

Jeśli jest jednak szansa na rozsądne porozumienie – warto się o nie postarać. Może być tak, że silne emocje po rozstaniu nie pozwalają zarówno Tobie jak i byłemu partnerowi na spokojną rozmowę o przyszłości dziecka. Skorzystajcie wtedy z pomocy.

3. Reaguj na pierwsze sygnały

Drugi rodzic nie zawsze będzie się zapowiadał z planami porwania dziecka, jednak nierzadko jeszcze przed sytuacją krytyczną pojawiają się pierwsze sygnały że „coś jest nie tak”. Być może były partner już wspomina w rozmowach, że dziecko „zabierze” albo przedłuża wbrew ustaleniom kontakt z dzieckiem (np. spóźnia się przywiezieniem dziecka do domu). Mogą do Ciebie dotrzeć informacje, że partner podejmuje czynności „organizacyjne” co do porwania (dopytuje o szkołę zagranicą, zabiera dokumenty dziecka itp.). Pojawić się też mogą inne sytuacje, które wywołają u Ciebie niepokój i uzasadnione podejrzenia. Nie lekceważ ich.

3. Uzyskaj informacje o swoich prawach

Jeśli podejrzewasz, że drugi rodzic może podejmować próby porwania dziecka, warto zadbać o rzetelną informację o swoich prawach. Pozwoli to na odpowiednią i, co istotne, szybką reakcję w sytuacji kryzysowej, w tym jeśli dotknie cię porwanie rodzicielskie. Mając zaplecze w postaci wiedzy, będziesz też odporna (lub odporny) na niektóre formy manipulacji i szantażu.

Pamiętaj, że w prawie rodzinnym niemal każda sprawa posiada swoją specyfikę, wymagającą podejścia indywidualnego. Wpisy informacyjne, również ten, jedynie ogólnie przedstawia temat porwań rodzicielskich. Dlatego jeśli masz taką możliwość – skonsultuj swoją sprawę z osobą, która „zna się na rzeczy”. W sprawach prawnych, skontaktuj się z uprawnionym radcą prawnym, który zajmuje się sprawami rodzinnymi..

Autorami niniejszego wpisu są radca prawny Karolina Krauze-Giebas z KG Kancelaria oraz radca prawny Anna Doboszczak-Roszyk z ADR Kancelaria, które w swojej praktyce zawodowej zajmują się szeroko rozumianym prawem rodzinnym, w tym sprawami związanymi z porwaniem rodzicielskim.

Zobacz również w tematyce prawa rodzinnego: