Zapraszam na drugi wpis z serii „O czym porozmawiać przed ślubem”. Jakiś czas temu zajęłam się tematem, czy w ogóle warto brać ślub (jeśli go nie widzieliście – zapraszam, na pewno warto). Jeśli jednak już jesteście zdecydowani na małżeństwo, czeka Was perspektywa konieczności podjęcia co najmniej kilku decyzji – w tym w temacie „nazwisko po ślubie”. Zagadnienie to jest o tyle istotne, że wątpliwości z nim związane nie powstają jedynie przed ślubem – decyzje co do nazwiska podejmowane są również w trakcie małżeństwa, a tym bardziej w razie jego rozpadu. Dlatego warto zapoznać się z tematem już teraz!

Jak to jest z tym nazwiskiem?

Na pewno nie jest to dla Was żadna nowość, że po ślubie nazwisko można zmienić. Kulturowo przywykliśmy już do sytuacji, w której żona po ślubie przyjmuje nazwisko męża, a mąż pozostaje przy swoim. Nie wszyscy jednak wiedzą, że nie jest to jedyne rozwiązanie, a nawet więcej – nie jest to rozwiązanie domyślne. Każde z możliwych rozwiązań ma swoje plusy i minusy, a ostateczna decyzja należy do małżonków.

Tak jak zwykle, ten wpis nie będzie odnosił się do społecznych przyzwyczajeń czy rodzinnych tradycji. Żeby jednak podjąć decyzję co do nazwiska po zawarciu małżeństwa, warto wiedzieć, jak to wszystko w prawie funkcjonuje.

O czym zatem porozmawiać przed ślubem?

1. Jakie nazwisko będziemy nosić po ślubie,
2. Jakie nazwisko będą nosiły nasze dzieci.

Zawarcie związku z małżeńskiego następuje zgodnie z procedurą – niezależnie od tego, czy decydujemy się na ślub cywilny czy konkordatowy. Jeśli dopiero planujecie ślub i skupiacie się na wyborze sali weselnej czy ślubnych obrączek, to pamiętajcie, że czeka na Was wizyta w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Cóż na tej wizycie? Na pewno będziecie składać oświadczenia m. in. w zakresie nazwiska małżonków po ślubie.

Art. 25 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Jakie mamy zatem możliwości?

• nazwisko wspólne – możecie zdecydować, że wspólnie będziecie nosić nazwisko jednego z Was. Nie musi to być wcale nazwisko mężczyzny, brak jest bowiem prawnych ograniczeń, by małżonkowie nosili wspólnie nazwisko żony.
• każdy zachowuje dotychczasowe nazwisko – nie ma obowiązku noszenia wspólnego nazwiska, możecie pozostać przy swoich wcześniejszych danych,
• nazwisko „łączone” – każdy z Was może się zdecydować, by połączyć swoje dotychczasowe nazwisko z nazwiskiem drugiego małżonka. Nie ma obowiązku, by drugi z małżonków zdecydował się na to samo, natomiast nazwisko takie nie może składać się z więcej niż dwóch członków, czyli:

Kowalska-Maciejewska Weronika TAK
Kowalska-Maciejewska-Ziber Weronika NIE

Co w sytuacji, gdy nie możecie się dogadać? Wydaje się, że dobrze jest dojść do konsensusu w tym zakresie, ostatecznie planujecie wspólne życie. Natomiast jeśli oświadczenie co do nazwiska nie zostanie złożone, każdy z małżonków zachowuje to nazwisko, które nosił przed ślubem.

O czym należy pamiętać?

• decyzja w zakresie nazwiska, chociaż życiowo powinna być wynikiem porozumienia, rzeczywiście jest podejmowana przez każdego z małżonków indywidualnie (ale musi być zgodna z przepisami!). Brak jest prawnej możliwości zażądania, by np. żona przyjęła nazwisko męża czy mąż zdecydował się na nazwisko łączone,
• decyzja w sprawie nazwiska nie zmienia praw i obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa. Małżonkowie o różnych nazwiskach mają takie same prawa i obowiązki jak małżonkowie korzystający ze wspólnego nazwiska,
• decyzja co do nazwiska należy do małżonków – innym członkom rodziny nie przysługuje prawo do sprzeciwienia się tej decyzji np. takiego sprzeciwu nie może zgłosić teściowa, wuj czy brat.
• zmiana nazwiska wiąże się z koniecznością wymiany dokumentów – w szczególności dowodu osobistego. Co ważne, już od chwili zawarcia małżeństwa należy posługiwać się zmienionym nazwiskiem, również jeśli do wymiany dokumentów jeszcze nie doszło.

A co w trakcie małżeństwa? Co jak zmienicie zdanie co do nazwiska po ślubie?

Jeśli w czasie trwania małżeństwa stwierdzicie, że Wasza decyzja w zakresie nazwiska była błędna, możecie złożyć odpowiedni wniosek o zmianę nazwiska – jednak zmiana następuje tutaj na podstawie ustawy o zmianie imienia i nazwiska. Wiąże się zatem z konieczności przedstawienia „ważnego powodu”.

Art. 4 ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska 

1. Zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany:

1) imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;

2) na imię lub nazwisko używane;

3) na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;

4) na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.

2. Zmiany imienia lub nazwiska cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, można dokonać wyłącznie ze szczególnie ważnych powodów związanych z zagrożeniem jego prawa do życia, zdrowia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego.

Wiele osób zastanawia się, jak wygląda sytuacja z nazwiskiem, gdy dojdzie do rozstania. Wbrew pozorom, na tym tle mogą pojawić się konflikty. Z tego względu już na etapie zawierania związku małżeńskiego warto mieć świadomość, co gdy „wszystko pójdzie źle”.

Art. 59 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Co zatem wynika z tego przepisu?

1. Zmienić nazwisko na tej uproszczonej podstawie można dopiero po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.
2. Zmiana nazwiska dotyczy tylko tego małżonka, który na skutek małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko.
3. Zmiana nazwiska polega na powrocie do nazwiska noszonego przed ślubem.
4. Wnioskować o zmianę można jedynie w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
5. Zmiana nazwiska to uprawnienie, a nie obowiązek – w szczególności zmiany nie może domagać się drugi małżonek (który na przykład nie chce, by była żona wciąż posługiwała się „jego” nazwiskiem).

Pamiętaj jednak, że brak możliwości zmiany w ramach tej uproszczonej procedury nie oznacza, że nazwiska nie możesz zmienić – dalej „w mocy” pozostaje ustawa o zmianie imienia i nazwiska. Innymi słowy nazwisko możecie zmienić po przedstawieniu ważnego powodu (i spełnieniu innych wymogów formalnych zgodnie z ustawą).

Nie każde małżeństwo decyduje się na posiadanie dzieci, jeśli jednak potomstwo już się pojawia, decyzje co do jego nazwiska uznawane są za niezwykle ważne. Niejednokrotnie pojawiają się również spory w tym zakresie i stąd też już przed ślubem warto się w tej kwestii porozumieć. Warto wiedzieć, że w zakresie nazwiska dzieci znajdziecie sporo przepisów prawa – najważniejsze przedstawiam Wam niżej.

Podstawowa zasada – jeśli małżonkowie nazwisko mają wspólne, dziecko dostaje też to „wspólne nazwisko”.

Co jeśli jednak nazwiska rodziców są różne?

Decyzja należy wtedy do rodziców – a podejmowana jest faktycznie już na etapie składania oświadczenia co do nazwiska małżonków. Oświadczenia w tym zakresie muszą być zgodne, żaden z małżonków nie posiada tutaj przywileju głosu silniejszego.
Oświadczenie w tym zakresie niejako „obejmuje” dzieci urodzone przed zawarciem małżeństwa, z tym, że jeśli dziecko ukończyło 13 lat, wymagana jest jego zgoda na zmianę.

Co jak zgodnych oświadczeń nie ma?

Dziecko otrzymuje nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Co jednak ważne – w wyniku tego połączenia, dalej może powstać nazwisko składające się z maksymalnie dwóch członów.

Co jeśli zmienicie zdanie już po zawarciu małżeństwa?

Przy sporządzaniu aktu urodzenia pierwszego dziecka małżonkowie mogą swoje wcześniejsze oświadczenie zmienić. Pamiętajcie jednak, że:

• oświadczenia muszą tutaj być zgodne,
• oświadczenie może zostać złożone tylko co do pierwszego dziecka, ponieważ zgodnie z zasadami wyrażonymi w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, rodzeństwo powinno posiadać to samo nazwisko*,

Warto też pamiętać, że małżonkowie mogą zdecydować, że dziecko tylko jednego z nich (tj. w relacji np. ojczym-pasierb) będzie nosić takie nazwisko, jakie nosiłoby ich wspólne dziecko. Z tym, że pojawiają się tutaj ograniczenia:

• nadanie dziecku takiego nazwiska nie jest możliwe, jeśli dziecko nosi nazwisko ojca albo nazwisko połączone z nazwiskiem ojca,
• jeśli dziecko skończyło 13 lat, wymagana jest jego zgoda.

Co z nazwiskiem dzieci po rozwodzie?

Nierzadko po rozstaniu małżonek rozwiedziony decyduje się na powrót do swojego poprzedniego nazwiska. Jednak zmiana nazwiska jednego z rodziców może wystąpić także w innych okolicznościach, a zasady są te same:

• zmiana rozciąga się na dziecko, jeśli drugi z rodziców wyraził na to zgodę. Taka zgoda nie jest jednak wymagana, gdy drugi rodzic nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie żyje albo został pozbawiony władzy rodzicielskiej,
• jeśli rodzice nie mogą się w tej sprawie porozumieć – mogą zwrócić się o rozstrzygnięcie tej sprawy przez sąd opiekuńczy,

Podsumowanie – nazwisko po ślubie

Decyzje związane z nazwiskiem mają istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania w małżeństwie. Chociaż jest to w pewnym sensie „jedynie” oznaczenie danej osoby, to wiele osób do nazwiska jest mocno przywiązana. Choćby z tego względu warto mieć świadomość, jak wyglądają najbardziej podstawowe przepisy prawne dotyczące nazwiska w związku małżeńskim.

Pamiętaj jednak, że niniejszy wpis ma charakter jedynie informacyjny i nie może zostać uznany za poradę prawną ani kompleksowe omówienie zagadnienia. Jeśli chcesz, abym omówiła z Tobą twój indywidualny problem, skontaktuj się ze mną.

Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1988).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

*chodzi oczywiście o dzieci tych samych rodziców,