Kwestie majątkowe stanowią szczególnie istotny element funkcjonowania związku małżeńskiego – niezależnie od tego, z jakich przyczyn do zawarcia małżeństwa dochodzi. Można kierować się względami kulturowymi, emocjonalnymi, praktycznymi, natomiast instytucja małżeństwa to również, jeśli nie przede wszystkim, wspólne gospodarowanie. Nie jest jednak łatwo wspólnie gospodarować, jeśli nie zna się zasad gromadzenia i zarządzania majątkiem – tymczasem te zasady w przypadku małżeństwa wyglądają zupełnie inaczej niż wśród osób pozostających w związkach nieformalnych. Tutaj musimy całkiem dobrze poznać pojęcia takie jak wspólność i rozdzielność majątkowa.

W przypadku małżeństwa nie sprawdza się zatem powiedzenie „o pieniądzach się nie rozmawia”. Kwestie finansowe warto omawiać zawsze, a ja serdecznie polecam omówienie ich już przed ślubem, żeby uniknąć późniejszych nieporozumień, konfliktów, a także by w odpowiedni sposób zabezpieczyć nie tylko siebie ale i małżonka.

Zapraszam zatem na kolejny wpis z serii „O czym porozmawiać przed ślubem”, a na tapet bierzemy małżeński ustrój majątkowy… wspólność czy rozdzielność majątkowa?

Wbrew powszechnemu przekonaniu w naszym systemie prawnym nie obowiązują tylko dwa sztywne ustroje majątkowe, jednak stanowią one swego rodzaju fundament, który dobrze znać. To nie jest też tak, że którykolwiek z tych „ustrojów majątkowych” jest oczywiście lepszy czy bardziej korzystny.

Zarówno wspólność jak i rozdzielność majątkowa posiadają niezaprzeczalne plusy oraz minusy, a to małżonkowie podejmują decyzję, który system bardziej im odpowiada.

Wspólność majątkowa małżeńska w oparciu o przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakłada, że od momentu zawarcia małżeństwa gromadzony majątek będzie wspólny.

Podkreślam, że wspólny majątek dotyczy tego, co małżonkowie nabywają po ślubie, co oznacza również, że cały majątek, który zgromadziliście przed ślubem (o ile nie postanowicie inaczej) będzie dalej należał tylko do konkretnego małżonka. Mieszkanie, palka, samochód czy serwis obiadowy – jeśli zostały kupione przed ślubem, nie będą wspólne. Warto o tym pamiętać, w szczególności, jeśli para zakłada wspólne inwestycje jak chociażby remont mieszkania nabytego przed ślubem.

Czy zatem każdy majątek nabyty po ślubie będzie wspólny? Jak się okazuje, bynajmniej. W przepisach został określony katalog praw majątkowych, które do wspólności automatycznie nie wchodzą.

Do majątku osobistego (a zatem nieobjętego wspólnością) każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił → jeśli jednak są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków to są one objęte wspólnością ustawową chyba, że spadkodawca zdecydował inaczej
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Nie oznacza to, że wspólności majątkowej nie można rozszerzyć.

Jak najbardziej można (wtedy mamy do czynienia z umowną wspólnością majątkową), chociaż i tutaj przepisy przewidują pewne ograniczenia tj. rozszerzyć wspólności nie można o:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Jak można łatwo wywnioskować, rozdzielność majątkowa zakłada, że niezależnie od zawarcia małżeństwa, dalej każdy z was samodzielnie gromadzi swój majątek (taj. cały majątek jest dalej osobisty). Czy oznacza to, że nie możecie niczego kupić wspólnie? Bynajmniej. Z małżonkiem możecie wspólnie nabyć rzecz na takich samych zasadach jak z każdą inną osobą tj. w ramach współwłasności. Różnica polega jednak na tym, że taka współwłasność nie powstaje niejako domyślnie po nabyciu danej rzeczy, musi wynikać z wyraźnej woli małżonków. Wspólnością majątkową zarządza się też nieco inaczej niż współwłasnością.

Oczywiście o tym, czy w danej sytuacji bardziej korzystna będzie wspólność czy rozdzielność majątkowa, małżonkowie powinni zadecydować wspólnie, mając na względzie swoją sytuację majątkową, która nie zawsze jest typowa i która też nie zawsze będzie się wpisywać w charakterystyczne ramy.

Jakiekolwiek wątpliwości powinny zostać wyjaśnione – serdecznie polecam skorzystanie z pomocy specjalisty w mniej i bardziej skomplikowanych sytuacjach majątkowych.

Poniżej przedstawiam przykładowe unormowania dla każdego z ustrojów, które warto brać pod uwagę – nie są one jednoznacznie pozytywne ani negatywne, jako że w określonej sytuacji konkretna regulacja może być korzystna lub nie.

W kontekście małżeńskich ustrojów majątkowych najważniejsze jest to, że inaczej zarządza się majątkiem wspólnym a inaczej osobistym… i jeszcze inaczej klasyczną współwłasnością. Dlatego tak istotne jest, żeby trafnie ocenić, co jest osobiste, a co wspólne – a jak wspólne, to czy na zasadach wspólności małżeńskiej czy współwłasności.

	majątek osobisty	majątek wspólny
ustawowa wspólność majątkowa	* przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa *przedmioty wyłączone ze wspólności (np. darowizna)	*przedmioty nabyte w czasie małżeństwa (nie wyłączone ze wspólności) np. wynagrodzenie za pracę, dochód z działalności,
rozdzielność majątkowa	domyślnie to, co nabywa każdy z małżonków	małżonkowie mogę wspólnie nabywać majątek na zasadzie współwłasności

1) Typowe, codzienne finanse [wspólność i rozdzielność majątkowa]

Niezależnie od przyjętego rozwiązania, przy zgodnym partnerstwie codzienne finanse rodziny nie rodzą większych problemów. Podejrzewam, że mało kto zapoznaje się z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, żeby opłacić rachunki, zrobić zakupy w warzywniaku albo zatankować samochód na stacji benzynowej. Nie zmienia to jednak faktu, że tak – również te kwestie są uregulowane w przepisach ustawy.

→ majątek wspólny

Generalnie małżonkowie powinni współdziałać przy zarządzaniu majątkiem wspólnym. Każdy małżonek może bez zgody drugiego małżonka wykonywać czynności tzw. „zwykłego zarządu”, a konsekwencje tych decyzji dotyczą obu małżonków. Jeśli zatem określony majątek wchodzi do wspólności, również drugi małżonek może tym majątkiem zarządzać przy zwykłych czynnościach. Można się się wprawdzie takim czynnościom sprzeciwić, ale ten sprzeciw nie może dotyczyć choćby bieżących spraw życia codziennego czy zaspokajania potrzeb rodziny.

Przykładowo – żona może zrobić zakupy spożywcze, zapłacić za nie środkami z wypłaty męża i zgoda męża nie jest tu potrzebna.

→ majątek osobisty

Majątek wypracowany przez każdego z małżonków pozostaje osobisty, więc każdy z nich zarządza nim samodzielnie. Takim czynnościom nie można się sprzeciwić, nawet jeśli w przekonaniu drugiego małżonka nie są one zgodne z dobrem rodziny.

2) Sprawy „większego kalibru” [wspólność i rozdzielność majątkowa]

Zasady związane z zarządem majątkiem zaczynają być bardziej widoczne, kiedy w grę wchodzi istotny majątek – dom, drogi samochód, pożyczka itd.

Jak jest rozdzielność majątkowa (jak i ogólnie przy majątku osobistym) podział na sprawy bieżące oraz te „przekraczające zakres zwykłego zarządu” nie ma większego znaczenia. Małżonek może samodzielnie, bez zgody drugiego małżonka, sprzedać tak samo pralkę jak i mieszkanie (chociaż wciąż pozostaje aktualny obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny). Natomiast wyżej wskazany podział znajduje już zastosowanie przy ustawowej wspólności – w zakresie majątku wspólnego.

W sprawach, które nie mieszczą się w pojęciu zwykłego zarządu wymagana jest zgoda drugiego małżonka. Brak tej zgody nie wywołuje wprawdzie nieważności umowy, jednak w praktyce czynność ta nie wywołuje żadnych skutków, dopóki nie zostanie potwierdzona przez drugiego małżonka*

Jakie ma to znaczenie w praktyce? Szczególnie widoczne jest to w przypadku nieruchomości. Jeśli w księdze wieczystej małżonkowie wpisani są jako właściciele (na zasadnie wspólności małżeńskiej) niemożliwa jest sprzedaż żadnej części nieruchomości bez zgody małżonka (taką zgodę może zastąpić jedynie sąd).

Inaczej jest w przypadku małżonków, który nieruchomość nabyli na zasadzie klasycznej współwłasności, gdzie każdy z nich posiada udział, którym może swobodnie dysponować. Innymi słowy małżonek nie może samodzielnie sprzedać samego mieszkania, ale swój udział już jak najbardziej – jeśli tylko znajdzie na niego nabywcę.

3) Podział majątku [wspólność i rozdzielność majątkowa]

W przypadku rozdzielności majątkowej nie występuje klasyczna sprawa o podział majątku. W razie sporów co do nabytych przedmiotów, można skorzystać z klasycznej ochrony przewidzianej głównie w kodeksie cywilnym. Tytułem przykładu: jeśli drugi małżonek odmawia wydania samochodu nabytego przez pierwszego małżonka, można skierować roszczenie windykacyjne. Jeśli jeden małżonek pożyczył drugiemu określone środki pieniężne, może domagać się ich zwrotu w ramach pozwu o zapłatę.

Nieco inaczej jest, jeśli pomimo rozdzielności majątkowej, określony przedmiot nabywamy na zasadzie współwłasności (np. mieszkanie w udziale po 1/2). Wtedy na horyzoncie pojawia się sprawa o zniesienie współwłasności.

W przypadku wspólności majątkowej sytuacja wygląda zupełnie inaczej – w czasie trwania małżeństwa każdemu z małżonków przysługuje prawo do całości majątku i tego majątku w czasie trwania wspólności podzielić nie można. Dopiero w razie powstania rozdzielności majątkowej możliwe jest dokonanie podziału majątku. Nie jest w tym wypadku konieczna ingerencja Sądu, małżonkowie mogą dokonać podziału samodzielnie, ugodowo. Małżonkowie powinni zatem ustalić, co stanowiło ich majątek wspólny i rozliczyć ewentualne nakłady. W razie sporu możliwe jest oczywiście skierowanie wniosku do sądu.

4) Długi i wierzyciele [wspólność i rozdzielność majątkowa]

Wybór ustroju majątkowego w małżeństwie posiada bardzo istotne znaczenie w aspekcie ewentualnego powstania zadłużenia małżonka, w szczególności jeśli istnieje wysokie ryzyko powstania takiego zadłużenia. Materia ta jest mocno rozbudowana, natomiast w ogólności należy widzieć, że:

– egzekucja może być bez ograniczeń prowadzona z majątku osobistego małżonka zadłużonego, natomiast majątek osobisty jego małżonka zajęty przez komornika być nie może (poza konkretnymi sytuacjami, które przewidują odpowiedzialność drugiego małżonka),

– w zakresie majątku wspólnego egzekucja może być prowadzona z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw m. in autorskich, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. W pozostałej części prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego wymaga dokonania podziału majątku małżonków.

– w przypadku upadłości – majątek wspólny stanowi skład masy upadłościowej.

Nie ulega zatem wątpliwości, że nasz system prawny zapewnia nam możliwość samodzielnego zdecydowania przyjętym ustroju majątkowym i wbrew przekonaniu wielu osób – żaden z nich nie jest pozbawiony rozwiązań, które w konkretnych okolicznościach mogą być korzystne lub nie. Istotne jest, aby decyzję podjąć wspólnie, a także by mieć świadomość, w jaki sposób konkretny ustrój działa.

W przedstawionym wyżej wpisie przedstawiono ogólne przepisy dotyczące wspólności, natomiast podkreślam, że wpisu tego nie należy traktować jako opis kompleksowy jak również porady prawnej. W przypadku potrzeby uzyskania dodatkowych informacji zapraszam na indywidualne konsultacje, gdzie z przyjemnością pochylę się nad Państwa sytuacją i pomogę w wyborze konkretnego rozwiązania prawnego.

Zapraszam do kontaktu

*(warto jednak pamiętać, że stosuje się tu przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem).

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Zobacz inne z serii „O czym porozmawiać przed ślubem”