Ze sprawami spadkowymi zapewne większość z nas spotkała się chociaż raz w życiu – po śmierci bliższego lub dalszego krewnego należy zmierzyć się z licznymi formalnościami, a jedną z najbardziej istotnych z nich jest właśnie podjęcie decyzji co do nabycia należących do niego praw majątkowych.
Dziedziczenie, co zapewne dla większości jest dobrze wiadome, to przejście ogółu praw majątkowych spadkodawcy na jego spadkobierców – w wyniku dziedziczenia przechodzą zatem zarówno aktywa (zgromadzone oszczędności, nieruchomości, samochód itd.), ale też pasywa (zadłużenia wynikające choćby z zawartych umów). Nie zawsze zatem w interesie potencjalnego spadkobiercy jest przyjęcie spadku i jedyną racjonalną decyzją okazuje się ta o odrzuceniu spadku.
Nie tak dawno opisywałam, o czym należy pamiętać w aspekcie oświadczeń o przyjęciu albo odrzuceniu spadku (więcej przeczytasz tutaj)
Co jednak w przypadku, gdy potencjalnym spadkobiercą jest dziecko?
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że za osobę, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych (a taką osobą jest również dziecko) działa jej przedstawiciel ustawowy. W przypadku dzieci zatem zwykle obowiązek reprezentowania interesów dziecka należy do rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska. Jednak jeśli podejmowane czynności nie należą do spraw tzw. zwykłego zarządu, na horyzoncie pojawia się sąd opiekuńczy, a od niedawna również – sąd spadku.
Zgoda Sądu na dokonanie czynności
Jak można łatwo się domyślić – odrzucenie spadku przez dziecko nie sposób uznać za czynności zwykłe, codzienne. Na ten temat również wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy i tak chociażby w postanowieniu z dnia 2 czerwca 2022 roku w sprawie o sygnaturze I CSK 219/22, wskazał, że „Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, a zatem dokonanie jej bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego pociąga za sobą nieważność tego rodzaju oświadczenia.”
Cóż zatem należy zrobić, aby za dziecko spadek odrzucić? Przede wszystkim uzyskać zgodę sądu (chociaż nie zawsze!).
Wniosek w tym przedmiocie należy zatem złożyć do Sądu Rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Jeśli toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, kompetencja do rozstrzygnięcia przedmiotowej kwestii należy już do sądu spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia wydanego przez Sąd, możliwe jest złożenie stosownego oświadczenia – klasycznie jak w sprawie spadkowej tj. przed sądem lub notariuszem.
Kiedy zgoda Sądu na odrzucenie spadku za dziecko nie jest potrzebna?
Czy zgoda Sądu jest zawsze wymagana? Jak już wspomniałam wyżej – absolutnie. W 2023 roku weszła w życie korzystna dla rodziców zmiana kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, gdzie do przepisu art. 101 k.r.o. dodano § 4 i tak:
Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Jakie zatem są przesłanki, aby odrzucenia spadku dokonać bez zgody sądu?
1) dziecko jest powołane do dziedziczenia dlatego, że wcześniej spadek został odrzucony przez rodzica.
Sytuacja taka zatem następuje, gdy to rodzic w pierwszej kolejności, przed dzieckiem został powołany do dziedziczenia. Nie możemy zatem o niej mówić, gdy dziecko dziedziczy majątek niezależnie od rodzica – przed nim lub równocześnie z nim (np. gdy jest spadkobiercą ustawowym po zmarłym drugim rodzicu).
2) odrzucenie spadku dokonywane jest przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska, a drugi rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska, wyraża na to zgodę (lub czynność dokonywana jest wspólnie)
Innymi słowy odrzucenie spadku bez zgody sądu wymaga porozumienia rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska.
3) gdy rodzice dziecka posiadają innych zstępnych – również ci zstępni rodziców dziecka odrzucają spadek.
Powyższa reguła pozwala zatem na wyeliminowanie sytuacji, w których – powołując się na obrazowy przykład – rodzice odrzucają spadek za wszystkie dzieci z wyjątkiem jednego „ulubieńca”, który miałby otrzymać całość spadku.
Co terminami?
Co bardzo istotne, a z czego niemało osób nie zdaje sobie sprawy, na podjęcie decyzji co do przyjęcia lub odrzucenia spadku jest jedynie 6 miesięcy – od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania. Czas ten wydaje się stosunkowo długi, a jednak w praktyce płynie bardzo szybko, dlatego zawsze polecam dokonanie czynności jak najszybciej.
W przypadku złożenia wniosku o wydanie przez sąd zezwolenia na czynność odrzucenia spadku, bieg wskazanego wyżej terminu ulega zawieszeniu tj. nie biegnie od przez czas trwania postępowania. Oznacza to, że w przypadku uzyskania postanowienia Sądu termin na dokonanie odrzucenia spadku nie zaczyna biec „od początku”, a jedynie zostaje niejako przedłużony o czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym.
Co jeśli termin na złożenie oświadczenia zostanie przekroczony?
Uzyskanie zgody Sądu na dokonanie odrzucenia spadku nie oznacza, że takie odrzucenie zostało dokonane. Może się zatem zdarzyć, że Sąd pozytywnie rozpatrzył nasz wniosek, ale rodzic w porę nie złożył stosownego oświadczenia przed Sądem lub notariuszem – zgodnie z zapisami kodeksu cywilnego dochodzi zatem do dziedziczenia majątku z dobrodziejstwem inwentarza. Powyższa forma dziedziczenia w znacznym stopniu zabezpiecza spadkobiercę przed zadłużeniem spadkodawcy, jednak nie jest to forma pozbawiona wad i zagrożeń – o czym przeczytać w tym wpisie.
Termin został przekroczony – czy coś zatem da się zrobić? Oczywiście. Pozostaje zatem złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia woli w terminie – wiąże się to jednak z dosyć skomplikowanym postępowaniem, koniecznością wykazania, że brak oświadczenia nastąpił pod wpływem błędu lub groźby, a także ryzykiem, że sprawa nie rozstrzygnie się po myśli wnioskodawcy. Zawsze bezpieczniej jest zatem działać od razu, a jeśli masz wątpliwości, jakie kroki należy podjąć w sprawie – skontaktuj się radcą prawnym lub adwokatem, który omówi Twoją sytuację prawną i zaproponuje możliwie najlepsze postępowanie w Twojej sprawie.
Pamiętaj, że zupełnie inaczej może wyglądać sytuacja dziecka zamieszkałego za granicą!
Niniejszy wpis nie jest poradą prawną i nie może stanowić wyłącznej podstawy dla podjęcia decyzji w sprawie przyjęcia/odrzucenia spadku przez dziecko. Złożoność przepisów prawa, w tym prawa spadkowego, wymaga, by każda sprawa została oceniona indywidualnie, w oparciu o konkretny stan faktyczny. Serdecznie zapraszam do kontaktu.
Podstawa prawna:
Dodaj komentarz